Page 91 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

Burhan Čelebić UDK
JU Muzej Bijelo Polje

TIPOLOGIJA I ORNAMENTIKA NOVOPAZARSKIH
NIŠANA U SVJETLU NOVIH ISTRAŽIVANJA

Sažetak: U dosadašnjim istraživanjima novopazarskih nišana brojni is­
traživači su se bavili uglavnom epigrafikom istih, a u ovom je radu obrađena
problematika tipologije nišana i njihova umjetnička vrijednost. Turbani tj.
bašluci po svojim izgledima ukazuju na socijalno­ekonomski status umrlo­
ga. Pored toga ornamentika je simbolika jer su mačevi, rozete i biljni motivi
na klasični ili stilizovani način klesani na nišanima. Mi ćemo se u ovom radu
truditi da riješimo problem ornamentike i tipologije u ovom kraju.

Ključne riječi: Novi Pazar, Altunalem džamija, Arap džamija, Bor džami­
ja, Parička džamija, Gazilar i Veliko groblje, turban, bašluk, nišan, stećci,
mačevi, rozeta.

Uvod

Za vrijeme Osmanlija, Novi Pazar je postao šeher, odnosno veliki grad. Iz-
među 1346. i 1459. godine na mjestu srednjovjekovnog Rasa formiralo se naselje
Trgovište u kom su svoju koloniju, dućane i konzula imali i Dubrovčani. Tada je
grad bio povezan trgovačkim putevima sa Dubrovnikom i Nišom. 1
Godinu osnivanja Novog Pazara treba staviti između 1455. godine, kada je
izvršen popis ovih krajeva, u kome se ne pominje Novi Pazar, i 1461, kada se on
prvi put pominje. Ime Jeni Pazar – tj. Novi Pazar – trebalo je da označi novo na-
selje, za razliku od onog gdje je ranije postojao Eski Pazar tj. Stari Pazar, odnosno
Trgovišta, a današnje Pazarište (Mušović 1979: 15). Prva islamska građevina jeste
Gazi Isa-begova džamija (sagrađena vjerovatno poslije 1460. god.) i hamam s istim
imenom. Međutim, poslije nje je napravljena Lejlek-džamija (Havale Ahmed-beg
džamija), koja je istovremeno napravljena s Isa-begovom džamijom. Nakon ovih
džamija sagrađene su sljedeće: Altunalem-džamija između 1516. i 1528, Arap-dža-
mija (Hasan Čelebijina džamija) 1528. god. (?), Bor-džamija (Hadži Huremova

1 Mušović E. (1979). Etnički procesi i etnička struktura stanovnišva Novog Pazara. Beograd:
Etnografski institut srpske akademije nauka i umjetnosti, Str. 15; Premović-Aleksić D. (2013).
Islamski spomenici Novog Pazara. Novi Pazar: Muzej Ras. Str. 5.