Page 158 - Novopazarski Zbornik 36

НЗ 36/2013 BAM(I)JA 163

je lekovit (u turskoj narodnoj medicini sam plod se ceni kao lek za niz stomačnih
oboljenja). Shodno najnovijim naučnim saznanjima, zbog malih količina ugljenih
hidrata bamija je idealno jelo za dijabetičare, a njena velika sluzavost koristi se za
lečenje stomačnih i crevnih oboljenja. Ukratko, ovo veoma ukusno i hranljivo va-
rivo smatra se afrodizijakom poput — kako ističe jedan stariji autor — kavijara. 9
U carsku (sultansku) kuhinju bamija je ušla negde sredinom XVII veka. 10
Za Vuka Stef. Karadžića bobnja je „kao zelena paprika, a kuva se za je-
lo“. Francuz Ami Bué kazuje da se babnje gaje po južnoj Makedoniji i oko Ska-
11
darskog jezera i najviše se jedu kao ragu. U Srbiju su iz Turske uvožene nanizane
u dugačkim vencima, a tu su malo i sejane. Za turskog vremena kiridžije su ih iz
Skoplja donosile u Bosnu, dok se, sredinom XIX veka, preko Save i Dunava nije
ni znalo za babnje. 12
Početkom XX veka među srpska narodna jela u Bosni Luka Grđić-Bje-
lokosić ubraja i bamiju; pripremala se u mrsnoj i posnoj varijanti. Ova prva „go-
tovila se ponajviše sa jagnjećim i ovčjim mesom, uz dodatak crvenog luka, soli i
bibera, a neki još ucede i sok od crvenih patlidžana odnosno paradajza“. Dodaje
još „ovo je omiljeno jelo naših muhamedanaca“. Posna varijanta bila je, naravno,
„na zaitunu“ i bez mesa. I Radmila Fabijanić će zabeležiti da je u okolini Der-
13
vente Muslimani gaje u većim količinama, s tim da je češće kuvaju suvu u jesen
i zimu kad nema drugog povrća. A priprema se tako što se suva bamnja potopi u
mlaku vodu (preko noći ili bar na nekoliko sati), a zatim se kuva s prženim lukom
i mesom i začini. 14
Pišući o bamiji, u svom poznatom Bosanskom kuharu, Alija Lakišić ističe
da „ovo jelo u tradicionalnim jelovnicima fungira zasebno i nema zamjene niti
sličnih jela koja se serviraju umjesto bamje, te je i ovdje izdvojeno u posebnu
grupu“. Uz jela sa mesom — ovčjim, jagnjećim, telećim, junećim — mogla je biti
i dolmljena (punjena) mozgom, a ulazila je, obavezno (suva ili sveža) i u sastav
čuvene begove, kao i carigradske čorbe. 16
15
Nekada je bamija bila često korišćena namirnica u našim jelima; obave-
zno je stavljana u đuveč i uglavnom se pripremala sa mesom (jagnjećim, obično).

9 Root, nav. delo, 260–261; Bendel, nav. delo, 288–289; Kostić, nav. delo, 352; Ismet Zeki Eyu-
boglu, Anadolu Halk Ilačlari, Istanbul, 1987, 57.
10 Arif Bilgin, Osmanli Saray Mutvagi (1453–1650), Istanbul, 2004, 259. Zna se, takođe, da je u
narednom veku sva bamija koja je donošena u grad sakupljana u Emineniju (isto, 113).
11 Etimološki rečnik, 2, 142.
12 Kostić, nav. delo, 352–353.
13 Luka Grđić-Bjelokosić, Srpska narodna jela u Hercegovini i u Bosni, Srpaka narodna jela i
pića, 1, uredio Jovan Erdeljanović, SEZ X, Beograd, 1908, 86–87, 107.
14 Radmila Fabijanić, O narodnoj ishrani u okolini Dervente, GZM XXX/XXXI, 1975, 111.
15 U Turskoj se danas može kupiti gotova, baš pod tim (gramatički nepravilnim) imenom (Bego-
va čorbasi).
16 Mr Alija Lakišić, Bosanski kuhar, tradicionalno kulinarstvo u Bosni i Hercegovini, peto dopu-
njeno izdanje, Svjetlost, Sarajevo, 1990, 219–221.