Page 207 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 197-213 207

Arheološkim istraživanjem ispod temelja sadašnje crkve otkriveni su razni
predmeti od zlata i ćilibara, kao i ostaci rimskih i slovenskih plemića iz V veka pre
nove ere, što svedoči da je ova crkva najstarija sakralna građevina na Balkanu. 32
Najstariji zidovi sadašnje crkve, koji obrazuju kružnu građevinu prečnika
oko 7,5 m, i četiri radijalna zida na severnoj i zapadnoj strani hrama očuvani su
do visine od približno 2,5 m. Centralni deo crkve ima oblik krsta – četvororlista,
koji je upisan u kružni zid. Formiran je od četiri dijagonalno postavljena pilastra s
kohnama iste veličine na južnoj, zapadnoj i severnoj strani, dok je istočna kohna
(danas oltarski prostor) nešto razvijenija.
Tokom vekova postojanja, crkva je nekoliko puta obnavljana. Velika obnova
Petrove crkve izvršena je u vreme raških župana pre Nemanje i nije izmenila osnov-
ni kružni oblik prethodne građevine. Tom prilikom podignuto je današnje kube i
galerija koja ga prstenasto obuhvata sa svih strana, osim sa istočne. Konstrukcija
kubeta izvedena je iznad galerije pomoću trompi. Teškoću u traženju analogija za
ovakav raspored trompi i oblikovanja uopšte predstavlja pre svega sličnost s većim
brojem preromanskih spomenika u primorju, ali i sa spomenicima na daleko širem
području (Italija, Gruzija, Jermenija). Čini se da u ovom slučaju, kao i kada je reč
o obliku prvobitne građevine, objašnjenje treba tražiti u širim teritorijalnim i vre-
menskim okvirima internacionalne arhitekture, koja je negovana u hrišćanskom
svetu između VIII i X veka.
Turska najezda 1455.godine zatekla je Crkvu Svetih apostola Petra i Pavla u
rangu mitropolije. Ona se pominje u XVI veku i tokom celog XVII veka u vreme
velikog trgovačkog uspona obližnjeg Novog Pazara. Crkva je stradala tokom 1690.
godine, a mitropolit raški, kasnije patrijarh srpski Arsenije IV, obnavlja je 1728. go-
dine. Kroz čitav XVIII vek crkva je imala rang mitropolije, a nakon 1784. godine
Raška eparhija je pripojena Prizrenskoj eparhiji. U trećoj deceniji XIX veka crkva
je dograđivana i obnavljana. Nakon tog perioda, crkva je od strane turske uprave
oduzeta i pretvorena u vojni magacin da bi joj nakon Prvog balkanskog rata (1912)
ponovo bila vraćena prvobitna namena. Sve do 1954. godine nije se znalo da ispod
maltera koji je pokrivao sve unutrašnje površine crkve ima sačuvanog živopisa.
Radovi iz 1956. godine na njegovom otkrivanju dali su dragocene rezultate. Već
u prvi mah postalo je jasno da crkva ima, pored najstarije plastične dekoracije, i
četiri sloja živopisa iz različitih epoha. Osim najmlađih i najbolje očuvanih fresaka
iz XIII veka, ostale slojeve, koji su veoma oštećeni, teško je pouzdano datirati. Cr-
kva je okružena pravoslavnim grobljem, a svi nadgrobni spomenici predstavljaju
najubedljivije svedočanstvo o životu i delovanju ljudi u prošlosti. Iz perioda XII i
XIII veka potiču i spomenici u obliku niskog sanduka sa konturom ljudske glave
na gornjoj površini, koji se nalaze oko crkve. Na području crkve najpotpunije su
reprezentovani mermerni spomenici studeničke škole. Većina ovih spomenika ima
oblik krsta, a izvestan broj ima oblik trapeza i pravougaonika. Na ovim spomenici-
ma iz perioda od XVI do XIX veka predstavljene su glave pokojnika koje su često
kombinovane sa geometrijskim ili floralnim ornamentima.