Page 101 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

Novopazarski zbornik, 44/2021, str. 91-116 101

mač, štit, ruku, životinja ili ljudski lik (Klinčević 2021: 13–37). Mi ove ornamente
nismo pronašli, ali jesmo spomenute nišane u obliku stuba kojih ima oko 5 i oni
su mnogo važni zbog njihove prelazne epohe sa stećaka na muslimanske nišane. 16
“Ornamenti predstavljaju najizrazitije i najvrjednije umjetničko svojstvo stećaka.
Upravo su zbog reljefa stećci privlačili veliku pažnju mnogih naučnih radnika i drugih
posmatrača. Istraživači stećaka su se najduže zadržavali na raznovrsnim reljefnim mo-

16 Lokalna tradicija obrade kamena prenijela se i na izradu nišana iz rane faze. Potrebno
je navesti mišljenje Mensura Malkića koji o tome kaže: “Najstariji nišani u Bosni, jasno
nam poručuju da se pod utjecajem klesarske tradicije stećaka, razlikuju po svojim formama
i oznakama od osmanlijskih nišana toga doba u drugim krajevima svijeta.” To je uočljivo
u preuzetom obliku nišana, ali i u samom ukrašavanju ili natpisima na srednjovjekovnoj
bosančici. Dolazak novog kulturnog utjecaja sa Istoka veoma teško i sporo potiskuje stare
forme i običaje. O ovome Mersada Nurudina Agovića kaže: “Tradicija izrade starih formi
nišana održavalase do prvih decenija XVII vijeka. Nišani iz ranog osmanskog doba podsje-
ćaju na uspravne stećke. Što se tiče reljefnih motiva starih nišana na našem području, oni
upravo predstavljaju direktan prijenos sa stećaka. Osim figuralnih oblika na njima se mogu
vidjeti dekorativni ukrasi u obliku cvijetnih vijenaca, spirala, cikcak ukrasa i sl. ”Kroz his-
toriju je vidljivo da ni upotreba sile od strane osvajača nije uspjevala da iskorjeni usvojene
obrasce života kod lokalnog stanovništva, koji su se često i u tajnosti nastavljali održavati.
Takav je slučaj i sa Bosnom. O ovome je sada već davne 1939. godine pisao Alija Name-
tak: “Najstariji su nišani među patarenskim stećcima, jer su ‘novi muslimani’ htjeli da leže
uz svoje očeve i djedove ‘dobre Bošnjane’. Takva groblja, gdje se muslimanski bašluci ili
nišani nastavljaju na patarenske stećke, dosta su česta u Bosni i Hercegovini. ”Često se i
danas nišani iz rane faze mogu vidjetiu blizini, ali i u samoj nekropoli stećaka, što govoriu
prilog činjenici da se nastavio kontinuitet života, ali i ukop umrlih na istom mjestu. O ovo-
me je pisao i Mensur Malkić koji ističe: “Na grobovima očeva i djedova stoje stećci, a na
mezarovima potomaka njihovih nišani. Ovo nam potvrđuju i mezarja u Bosni koja su skoro
redovito smještena uz groblja sa stećcima. ”U bliskosti nekropola stećaka i nišana najbolje
vidimo kontinuitet života i sahranjivanja na ovim prostrima. Šefko Sulejmanović je o tome
zapisao: “Mnogi nišani nastali u najranijem periodu predstavljaju prelazne forme od sredn-
jovjekovnih stećak ka klasičnim formama nišana. Najraniji muslimanski nišani odlikuju se
zajedni čkim likovnim i grafijskim elementima koji se susreću na srednjovjekovnim stećci-
ma. Takva praksa koja svjedoči o sinkretičkim vezama nije se dugo zadržala u Bosni, jer se
u kasnijem periodu vidno njeguje varijanta oblika osmanskih nišana. ” U Bosni se nastavio
kontinuitet izrade nadgrobnih spomenika u skladu sa dotadašnjim klesarskim tradicijama.
Budući da je to u većini slučajeva bio porodični zanat, tako se i klesarsko znanje prenosilo
s koljena na koljeno. Ponovo je bitno navesti mišljenje Mensura Malkića koji kaže: “Kao
sestra i brat; stela i stub, rastoše u porodici nišana. Stele, oblika uspravnih ploča, nekada se
za vršavaše ravnom ili zaobljenom površinom, ali najčešće kao krov na vode dvije, razliko-
vaše se od stubova, kao četvorostranih i ispravnih prizmi, koje se u gornjem dijelu pretvore u
piramidu i završe polukuglom, ili se pretvore u valjkasti vrat okrunjen turbanom sa šiljastim
završetkom - mudževezom.”. Vidi: Klinčević N. (2021). Nišani u Bosni i Hercegovini, İstan-
bul: TDBB. 22–24; Malkić M. (2008). “Stećci i nišani”, Takvim za 2009. godinu. Sarajevo:
Rijaset islamske zajednice u BiH, Str 221.