Page 100 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

100 B. Čelebić, Tipologija i ornamentika novopazarskih nišana...

Ovi fesovi moguse naći s jednom ili više kićanki. Azizi fesovi su upotrebljavani
tokom vladavine sultana Abdulaziza u gornjem dijelu su uski i malih dimenzija.
Hamidi fesovi su korišteni u vladavini sultana Abdulhamida II (1876–1909). Oni-
su uži i duži od azizi fesova (Yilmaz 2013: 465).

Crtež br. 13 Crtež br. 14 Crtež br. 15

Poslije terenskih istraživanja na spomenutim grobljima zapazilismo i evi-
dentiralii fotografisali sljedeće tipologije nišana: ulemanski, aginski, trgovački,
esnafski, šehidski, hadžijski, činovničke (Prilog br. 1) i bašluke u formi fesa. Po-
red toga, bašluci su izvedeni najčešće u fromi mudžezeve turbanom, sarukom i
kavukom. Uglavnom, naši nišani koji su dolje u prilozima prikazani jesu šehidski
nišani (Prilog br. 2, 13–26). Međutim, turbani ovih bašluka najčešće su izvedeni sa
mudžezeve turbanom sa gužvama i jednim prevojem (Prilog br. 2, 6, 7, 14, 18, 21,
25), bez prevoja preko gužvi (Prilog br. 13) ili samo sa prevojima bez gužvi (15,
17, 19, 24, 26). Sa druge strane, neki nišani posjeduju bašluk izveden u formi fesa
sa kićankom (Prilog br. 16, 20, 22, 23).
Kako smo već istakli, nišani novopazarskog kraja svojim dimenzijama aso-
ciraju nas na srednjovjekovne stećke, a već su neki istraživači poput Bešlagića
objavili da pored Petrove crkve postoji nekropola stećaka s ornamentima krsto-
va i ljudskih figura (Bešlagić 1971: 427). Međutim, nadgrobni spomenici pored
Petrove crkve koji pripadaju pravoslavnim pokojnicima isto su velikih dimenzi-
ja, ukrašeni i epigrafskim natpisima izvedeni baš kao nišani iz Gazilar groblja.
15
Ova ornamatika sa stećaka možda je prešla na muslimanske i pravoslavne biljege
jer muslimanski nišani su zadržali rozete, mačeve i biljne motive, a pravoslavni
nadgrobni spomenici različite krstove i ljudske figure. Na kraju možemo reći da
na Gazilaru ima nišana u obliku stuba koji nemaju bašluke tj. turbane, dakle za-
vršavaju kupastim ili piramidalnim izgledom i to je kod starih nišana u Bosni i
Hercegovini sasvim normalno i jasno je da su nišani takve vrste prelaz sa stećaka
na muslimanske nišane koji pripadaju hronološki između 15. i 17. vijeka. Na tim
nišanima možemo vidjeti natpis isklesan bosančicom i to baš kao kod stećaka jer
slova nisu plastična nego urezana; nekada kao ornament možemo viđeti rozetu,

15 Ljubinković M. (1970). Nekropola crkve sv. Petra kod Novog Pazara, U Zbornik Narodnog
Muzeja u Beogradu VI (169-229) Brograd.; Popović D. (1984). Nadgrobni spomenici iz crkve sv.
Petra kod Novog Pazara – katalog. U Novopazarski Zbornik 8 (51–74).