Page 25 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

Novopazarski zbornik, 43/2020, str. 15-34 25

vezivala za neolitizaciju. Ograničene niskom produktivnošću divlje prirode, lovač-
ko-sakupljačke zajednice su uglavnom imale veoma nisku gustinu naseljenosti. S
druge strane, zemljoradnja je omogućila ishranu većeg broja ljudi i prouzrokovala
pojavu brojnih tehničkih poboljšanja – obrada zemljišta, đubrenje, navodnjavanje i
plodored – što je omogućilo bolje prinose (Arijas Kabal 2008: 160-161).
Društveni život u neolitskom dobu se razvijao uporedo sa zemljoradnjom i sto-
čarstvom, mada ovdje možemo govoriti o grnčarstvu i predmetima koji se prave od
gline. Keramičke zdjele su učinile svoje da čovjek može kuhati u njima i sa zdravom
hranom počeo živjeti više nego što je živio u lovačko-sakupljačkim društvima. Čovjek
je i prije par hiljada godina volio da ukrašava i uljepšava, pa je na balkanskom pro-
storu koristio kardijumsku keramiku. Većinom je to rađeno od otisaka školjki, prije
30
pečenja se utiskivalo na polusuhu keramiku da bi se poslije stavilo da se peče.
Izrada tkanina je drugi značajan korak naprijed koji se obično vezuje za neolit.
S dolaskom neolita započela je sistematska proizvodnja tekstila, prvo od materijala
biljnog porijekla, kakvi su lan, espart (slična našem kovilju) i konoplja, a kasnije i ži-
votinjskog, kao što je vuna. Poslije ovih novih djelatnosti, koje su ljudi počeli koristiti,
u neolitu dolazi vrijeme i za proizvodnju glačane kamene sjekire. Svakako ovo izgla-
čano oruđe, kao što su motike, značajan su dio zemljoradničkog alata. Ove sjekire su
se koristile za krčenje šuma i obradu zemlje. Dakle, sve je ovo za neolitskog čovjeka
koji se bavio poljoprivredom i koji počinje živjeti sa ostalim stanovnicima istog sela,
bilo velika novina. I čovjek je morao da se uklopi u norme zajedničkog života i zajed-
ničkih ideja, koje će doprinijeti rješavanju u toj zajednici. 31
Za detaljnije sagledavanje ekonomskih odnosa unutar zajednica, koje su to-
kom mlađeg neolita naseljavale prostore Crne Gore, još uvijek se ne raspolaže do-
voljnim brojem podataka, što je svakako uticalo da iznijeti stavovi i zaključci budu
više uopšteni, nego konkretni. Iz podataka koji su prikupljeni tokom istraživanja,
može se zapaziti da su kod većine mlađeneolitskih zajednica stočarstvo i zemljo-
radnja postali osnovne privrede djelatnosti, dok je lov i dalje zadržan, ali sada samo
kao dopunski izvor hrane. Istina, kod nekih zajednica lov je i dalje predstavljao
primarni vid ekonomije, dok je stočarstvo, kao značajna privredna grana, bilo tek u
začetku svog razvoja(Markovič 2006: 114).

30 Tehnika utiskavanja se izvodi noktom, prstom, vrhom nekog primitivnog instrumenta
od drveta ili kosti, rubom ljušture pruža i rubom nazubljene školjke poznate pod imenom
cardium, što čitavoj ovoj grupi keramike, koja inače karakteriše straiji neolit Jadrana i šireg
mediteranskog područja, daje posebno obilježje. Tehnika urezivanja izvođeni su uglavnom
duži, duboki i relativno pravilni zarezi ili kraći, široki sa uzdignutim ivicama, očigledno
izvedeni pomoću specijalnog instrumenta sa naročito obrađenim vrhom. Tehnika žigosanje
je izvođeno pomoću nekog posebno oblikovanog predmeta čiji je otisak ostajao u vlažnoj
glini suda. Izbor motiva je veoma skroman i sveden je na otiske u obliku nepravilnih dubokih
trouglova, ponekad raspoređenih u nizove, u obliku izduženih klinastih udubljenja, u obliku
kratkih pravougaonih udubljennja i na kratke, na krajevima proširene brazde. Vidi: Čedomir
Marković, Arheologija Crne Gore, Podgorica 2006, str. 96.
31 Ibidem, str. 161-167.