Page 27 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

Novopazarski zbornik, 43/2020, str. 15-34 27

Istraživanjima Polimskog muzeja 2012. godine otkriveno je nekoliko fra-
gmenata antropomorfne plastike i žrtvenika pronađenih na neolitskom lokalitetu
34
Trnje(Marković 2014: 19-20). Osnovna odlika pronađene antropomorfne plastike,

koja potiče iz neolita Crne Gore, ogleda se u šematskom prikazivanju ljudske fi-
gure, posebno glave, čije lice često ima oblik tzv. “ptičjeg lica”. Ponekad je urezi-
ma i ubodima na zadnjem dijelu glave naznačena kosa, a na ostalim dijelovima su
mogući pojedini dijelovi odjeće ili nekog ukrasa. Bez obzira što se radi o sasvim
skromnom broju pronađenih primjeraka antropomorfne plastike, koja uglavnom
potiče sa mlađeneolitskog naselja na Beran-kršu, Trnju i Torinama koje u osno-
vi pripada vinčanskoj kulturi, samo njeno postojanje u okviru naselja svjedoči da
su njegovi stanovnici prihvatili i upražnjavali određene kultne radnje, uglavnom
usmjerene na održavanje osnovnih vidova egzistencije, na prvom mjestu onih ve-
zanih za zemljoradnju, kao što je sjetva, žetva, kiša, ali isto tako i onih vezanih za
svakodnevni život, kao što je rađanje, bolest ili smrt. Pri tome je važno napomenuti
da se osnovna odlika antropomorfne plastike vinčanske kulture ogleda u njenoj
raznolikosti, odnosno u prikazivanju ljudske figure u različitim položajima i izgle-
dima, što je uslovilo da se njihov osnovni izgled protumači kao izgled pojedinih
božanstava, gdje je predstava žene kao simbola plodnosti, najčešće dovođena u
vezu sa Velikom Boginjom, odnosno sa personifikacijom Majke Zemlje (Benac
2012: 49). Međutim, sigurno je da su različiti izgledi, pored religijskih zahtjeva,
uslovljeni i određenim umjetničkim preokupacijama njihovih tvoraca. Budući da
su u okviru domaćinstava uglavnom nalažene uz ognjišta, peći, razboje, silose i sl.,
njihova uloga je očito vezana i za određene domaće poslove. Nakon obavljenog
rituala, figurine su gubile značaj, pa su zajedno sa predmetima za svakodnevnu
upotrebu, odbačene i polomljene(Marković 2014: 23).

U polimskom kraju poznata su tri keramička žrtvenika, jedan je, fragmen-
tovan, potiče iz starijeg neolitskog naselja na lokalitetu Kremeštice, a drugom je
pronađen dio noge iz mlađeg neolitskog (vinčanska kultura) naselja Trnja, a treći
je očuvan, iz mlađeg neolitskog (eneolit) naselja formiranog na Beran-kršu. Me-
35
đutim, u Bijelom Polju pronađeni žrtvenik je jedinstven predmet tog kraja. I pored
toga što se ovi predmeti nazivaju žrtvenicima, mišljenja oko njihove upotrebe još
uvijek su u arheološkoj nauci podijeljena. Ono što ih u osnovi karakteriše mahom
se ogleda u njihovim malim dimenzijama, kao i da većina ima četiri nožice i plitki
recipijent na gornjem dijelu. Posebno je značajno što nijedan nije fiksiran za neki
određeni prostor već su, kao i sve druge posude, prenosivi. Zbog ove činjenice,
neki autori smatraju da su ovi predmeti služili kao svjetiljke. Međutim, sprovede-
ne hemijske analize pokazale su da se ni u jednom recipijentu ovih predmeta nije
nalazila neka supstanca koja bi služila kao gorivo, te da zasigurno nisu korišteni
kao svjetiljke. Mali recipijent i specifična forma, pak, upućuju na zaključak da su

34 Nešto više o Antropomorfnim figurinama (predato je redakciji) vidi: Burhan Čelebić,
“Antropomorfne Figurine Crne Gore”, ALMANAH, Broj: 85-86, Podgorica 2020.
35 Ibidem, 14-15.