Page 280 - Novopazarski Zbornik 36

290 Ramiz Crnišanin НЗ 36/2013

štvo Sandžaka govori jezikom koji Bošnjaci nazivaju bosanskim, Srbi srpskim,
Crnogorci crnogorskim. Govor je ijekavskog narečja.
Od 11 opština šest se nalazi na teritoriji Srbije i to: Novi Pazar, Sjenica,
Tutin, Prijepolje, Priboj i Nova Varoš, a pet ih je u Crnoj Gori: Rožaje, Berane,
Bijelo Polje, Pljevlja i Plav, koje su na sjeveru Crne Gore i graniče se sa: Bosnom,
Srbijom, Kosovom, a opština Plav jednim dijelom i sa Albanijom.
Sandžak je imao strategijski značaj. Kroz njega su prolazili stari putevi od
Dubrovnika preko Foče, Pljevalja i Prijepolja, koji se sastajao u Sjenici sa putem
od Sarajeva preko Priboja i Nove Varoši, a odatle nastavljao kotlinom Raške gde
se kod Novog Pazara račvao: jednim dijelom do Ibra preko Kopaonika za Niš, a
drugim preko Rogozne za Mitrovicu, Skoplje i Solun.
Sredinom XII vijeka na teritoriji Sandžaka osnovana je prva srpska drža-
va. Tu u crkvi Svetog Petra i Pavla kod Novog Pazara, Stefan Nemanja je primio
pravoslavlje (do tada je bio katolik) i proglasio se za Velikog župana Raške i Zete.
Po osvajanju Bosne od strane Osmanske carevine, ovaj prostor je, sve do Berlin-
skog kongresa 1878. godine, bio u sastavu Bosanskog ejaleta. Sam naziv sandžak,
u vojničkom smislu znači zastava. U Otomanskoj carevini bila je to administrativno
-teritorijalna jedinica. Od nekoliko hiljada sandžaka jedino je ovaj prostor zadržao
to ime. To je teritorija stvorena odlukama Berlinskog kongresa i predstavlja pojam
„sui generis“. Od tada je taj naziv u stalnoj upotrebi. Sandžak ima značajnu ulogu u
međunarodnim odnosima. Oko njega su se otimale i sporile: Turska, Austrougarska,
Srbija i druge evropske države. Ti sporovi nisu prestali ni poslije Prvog i Drugog
svjetskog rata a traju i do danas. „Novopazarski sandžak je nalazio mesta, piše Mir-
ko Ćuković, u tekstovima međunarodnih ugovora, u tekstovima državnih nota, u
izvještajima i člancima mnogobrojnih evropskih dnevnih i periodičnih listova i po-
sebnih rasprava. Tako je to ime ušlo u rečnike i leksikone svih evropskih naroda.“ 2
Okupacijom Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske monarhije,
Sandžak je odsečen od svoje matice, ostao u bespuću i od tada stalno zaostaje. San-
džak je sve do 1912. godine ostao u sastavu Otomanske imperije, a tada je osvojen
od strane Srbije i Crne Gore i podijeljen. Ta podjela, izuzev kratkog vremena u
toku II svjetskog rata (1943–1945. godine), ostala je i do danas.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, Bošnjaci su u Sandžaku trpeli mnogo-
brojna nasilja koja su nad njima vršena. Poznati su pokolji u Šahovićima. Bijelom
Polju, Novom Pazaru, Tutinu i drugim mjestima. Četnici Koste Pećanca su vršljali
po Sandžaku. Pljačkali, premlaćivali i ubijali bošnjačko stanovništvo. Zbog stal-
nih nasilja i zuluma ovo se stanovništvo selilo u Tursku, bežalo u komitu i odatle
u Albaniju. Muslimansko stanovništvo bilo je obespravljeno i pauperizovano.
Kapitulacijom Kraljevine Jugoslavije, Sandžak je okupiran od strane nje-
mačkih i italijanskih osvajača. Njemačke okupacione trupe su sredinom aprila
1941. godine okupirale Novi Pazar, a u Tutin su došli Italijani. Odmah po oku-

2 Mirko Ćuković, Sandžak, Beograd, 1964, str. 2.