Page 98 - Zbornik 27

NZ27/2003 PRILOG PROU^AVAWU ZDELA... 99

Svadbe u Kani i dr. scenama, nalaze se i brojne predstave zdela koje su se
mogle koristiti u profanom `ivotu, ali i onih koje su kori{}ene u kultne
46
svrhe. Na nekim od tih scena vidqive su posude sa dr{kama, ali je te{ko
pouzdano re}i o kojim oblicima je re~. Sa rezervom bi trebalo uzeti i mi-
{qewe da se prikaz posude (u sceni Raspe}a Bogorodi~ine crkve u Stude-
nici) koju an|eo prinosi Hristu odnosi upravo na oblik zdele sa punim
47
horizontalnim dr{kama. ^iwenica je da oblik recipijenta ovih zdela
mo`e da poslu`i za dr`awe te~nosti ili kakvog drugog sadr`aja kori{}e-
nog tokom obreda, ali je jasno da je nemogu}e danas potvrditi koje i kakve
(da li samo metalne ili i kerami~ke) posude su u ono vreme morale ili mo-
gle biti kori{}ene u ovu svrhu.
Ako se oslonimo na analogan materijal, onda bi u tom smislu veoma
zna~ajan nalaz predstavqao ulomak dr{ke zdele iz Petrove crkve sa ureza-
nim slovima koja bi mogla da budu deo monograma (T. ¤££/1). Urezivawe mo-
nograma i imena na grn~ariji uo~eno je na {iroj teritoriji Balkana u 14.
veku. Poznati su primeri monograma na gle|osanoj i sgrafito keramici iz
Carigrada, Soluna, Varne i drugih lokaliteta u Bugarskoj, me|u kojima je
naro~ito zna~ajno Trnovo sa veoma karakteristi~nom grn~arijom sa mo-
48
nogramima. Karakter ovih monograma se razli~ito tuma~i, pa se o wima
govori kao o znacima svojine (odnosno da nose imena lica za koja su posude
bile izra|ene), oznakama grn~arskih radionica, oznakama samog majstora
49
ili ~ak da imaju nekakvo religiozno zna~ewe. Pojava monograma bugar-
skih careva i patrijarha na trnovskoj grn~ariji tuma~i se, na primer, kao
potvrda da su u prestonici Trnovo radile carske radionice i da su najve-
rovatnije posude sa monogramima bile izra|ene u nekoj od tih radionica
za potrebe dvora, te su ozna~avali svojinu, odnosno u slu~aju monograma sa
imenom patrijarha Teodosija da su ra|eni po poruxbi li~no za patrijarha.
50
Na na{oj teritoriji ovi primeri nisu ~esti. Zato pojava monograma
(imena) na ovoj petrovskoj zdeli mo`e imati vi{estruko zna~ewe.
Na kraju, {to se ti~e porekla oblika ovih zdela, iznesena su mi{qe-
wa da je taj oblik nastao po uzoru na metalno posu|e sa dr{kama. M. Qu-
binkovi} navodi da je oblik zdele sa horizontalno postavqenom dr{kom

46 Bajalovi}-Haxi-Pe{i} 1981, poglavqe o likovnim izvorima, 24–25, tabla na str. 21.
47 Isto, 25 i nap. 56.
48 Stevenson 1947, fig. 28 a–c; Soteriu 1952, p. 238, pl. 95 ã, ä; Kuzev 1974, 157–158; Georgieva
1974, 66–69, obr. 49–50 i obr. £; Angelov 1980, 149–165; Popov 1984, 26–41.
49 Georgieva 1974, 66; Kuzev 1974, 156.
50 Poznat je primer pomenute dr{ke kr~aga iz Ariqa sa urezanim monogramom ili lonca
sa nepoznatog lokaliteta koji ima slova protuma~ena kao ligatura imena Uro{, up.
Bajalovi}-Haxi-Pe{i} 1981, 36, T. H£££/5, 46, T. £H, nap. 9; na dr{kama kr~aga iz Stu-
denice Hvostanske nalaze se urezana slova na negle|osanim i neukra{enim povr{ina-
ma posude, uporediti: Kora} 1976, 73, sl. 23/6.