Page 97 - Zbornik 27

98 Emina Ze~evi} NZ27/2003

tako, poznaje ornamente krugova, spirala i medaqona izvedenih u tehnika-
ma urezivawa i slikawa, ali su primetne razlike u boji i kvalitetu gle|i,
kao i samom tretmanu crte`a koji nosi ve}u slobodu pokreta i smelost u
kombinovawu ornamentalnih motiva. Svi pomenuti dekorativni elementi
su od ranije poznati vizantijskoj grn~arskoj produkciji, ali su na gr~ari-
ji ovog doba na originalan na~in razra|eni i ve{to kombinovani me|u-
sobno i sa bojom, daju}i poseban pe~at grn~arskom umetni~kom zanatu.
Upravo prema ornamentu — predstavi ptice u dnu — od svih pomenutih
primeraka izdvaja se zdela iz Stala}a. Me|utim, upravo su motivi ptice i
petolisne rozete elementi koji ovu zdelu izdvajaju i svrstavaju zasigurno
me|u proizvode lokalne, gradske grn~arske radionice luksuznog posu|a
45
koja je bila aktivna tokom burnog i kratkog `ivota Stala}kog grada.
Ono {to je posebno zna~ajno, kada su u pitawu dr{ke ovih zdela, to je
razre{avawe dileme da li su te zdele imale samo jednu ili dve dr{ke, odno-
sno da li su po pravilu imale po dve dr{ke. Iz primera zdela ovde prika-
zanih, ve}inom fragmentarno o~uvanih, o~igledno je da su uglavnom pro-
nala`ene po jedna dr{ka od svakog primerka zdele. Uz dva ulomka zdele ko-
ji nose za~etak dr{ke gde je nesigurno da li su, kao {to je ve} napomenuto, u
pitawu delovi jedne iste zdele (T. ¤££/3), samo u tri slu~aja mo`emo tvrdi-
ti da je re~ o zdeli sa dve dr{ke (T. £/2, ££/2, ¤£/1). Osim studeni~ke, nijedna
zdela nije pouzdano prona|ena u zatvorenoj celini, ve} one uglavnom poti-
~u iz slojeva gde su o~ito dospele nakon prestanka wihove upotrebe, a pri-
merak zdele sa beogradske tvr|ave je ~ak sekundarno iskori{}en u podnici
pe}i. Razre{ewe ove dileme }e naravno biti mogu}e tek otkrivawem i pu-
blikovawem novih nalaza ili onog momenta kada se utvrdi wihova funk-
cija, odnosno odgovori na pitawe da li su to bile zdele namewene trpezi
ili obredu. Da li je onda kru`na perforacija na dr{ci bogato ukra{ene
zdele iz Petrove crkve imala nekakvu drugu funkciju, osim za ve{awe?
U prilog kultne namene ovih zdela mogao bi da govori wihov zaista
relativno mali broj u sklopu grn~arije prona|ene na pobrojanim lokali-
tetima, koji su ujedno i najzna~ajnija crkvena sredi{ta tog vremena. Wiho-
va bri`qiva obrada koja se ogleda i u bogatoj i ~esto slo`enoj dekoraciji
dr{ki odre|ene simbolike, ponekad izrazito hri{}anske i kultne (riba
kao simbol hri{}anstva, pentagram, spirale i pre svega krug ili koncen-
tri~ni krug sa ta~kom), a zatim i izrazita sli~nost me|u svim poznatim
zdelama ovog tipa u obliku i sistemu ukra{avawa, ukazivale bi na wihovu
namenu u odre|enim i specifi~nim prilikama. Potvrdu za tako ne{to
trebalo bi potra`iti u likovnim izvorima. U mno{tvu primera prikazi-
vawa kerami~kih posuda u fresko slikarstvu, na trpezama Tajne ve~ere ili

45 Sredwovekovni Stala}, 9 i daqe.