Page 269 - Zbornik 27

274 Jevto Vu~kovi} NZ27/2003

`ajem srpskog naroda koji je imao status raje. Duhovno se mogao iskazivati
onoliko koliko su to dozvoqavale turske vlasti i wihovi propisi. Otva-
rawe srpskih {kola na prostoru Stare Srbije u turskom carstvu i organi-
zacija wihovog rada vr{eni su u okviru patrijar{ijskih prava koje je ima-
la Vaseqenska patrijar{ija, a koja su se zasnivala na mi{qewu da su pro-
sveta i kultura briga crkve, da su {kole bile izraz duhovnog ispoqavawa,
pa je na wihovo otvarawe u po~etku gledano kao na otvarawe objekata za
versku obuku. Zbog takvog shvatawa nisu ni pravqene ve}e smetwe, tim pre
{to su one u po~etku otvarane u manastirima, a kasnije u crkveno-{kol-
skim ili posebnim objektima podizanim u crkvenim odnosno manastir-
skim dvori{tima. Kao takve one su radile po sistemu organizacije rada
2
manastirskih {kola, {to zna~i da nije bilo razreda u klasi~nom smislu.
Pored manastirskih, tridesetih godina H£H veka, u Srbiji su po~e-
le da rade privatne i op{tinske {kole. Godine 1834. postojale su 63 {ko-
le: 34 op{tinske i 29 privatnih. Otvarawe dr`avnih {kola po~elo je po-
sle dono{ewa Sretewskog ustava 1835. i izjave kwaza Milo{a u Narodnoj
skup{tini da }e dr`ava u svakom okrugu izdr`avati dve {kole, a svaka op-
3
{tina koja ima crkvu treba da izdr`ava {kolu o svome tro{ku.
Prvi op{ti zakon o osnovnoj {koli u Srbiji donet je 1843. pod nazi-
vom »Ustav narodni {kola u kwa`evstvu Srbije praviteqstvuju{}em kwa-
4
zom Milo{em Todor Obrenovi}em £ odobren i potvr|en«.
Zbog takvog gledawa na otvarawe i rad {kola, dozvole (rusatname)
za rad prvih {kola na teritoriji Sjenice u Lopi`ama 1855. i u Sjenici
1860. izdao je mitropolit Ra{koprizrenske eparhije Milentije. Najvi{e
zasluga za otvarawe {kole u Lopi`ama imao je pop Ilija Cerovi} koji je
5
bio i prvi u~iteq. I u Lopi`ama i u Sjenici {kole su legalno po~ele da
rade u crkveno-{kolskim zgradama. [kola u [tavqu po~ela je da radi bez
dozvole i ilegalno u ku}i Lazara Mirovi}a, potom u ku}i Stefana Grbo-
vi}a, a kada je paroh Radoje Popovi} po~eo da radi {kolu u porti crkve bez
dozvole (1893), turske vlasti su Popovi}a uzele na odgovornost. On se bra-
nio izgovorom da gradi za sebe ku}u, jer je kao paroh morao da bude u blizi-
6
ni crkve. Sagra|ena zgrada slu`ila je kao {kola sve do 1926. godine kada
je u neposrednoj blizini sagra|ena nova {kolska zgrada, koju su gra|ani
uvek zvali popova ku}a, jer su i kasnije u woj stanovali popovi.
O po~etku rada {kole u Aqinovi}ima postoje tri verzije. U letopi-
su {kole, pisanom na osnovu kazivawa starih Aqinov~ana, {kola je otvo-

2 Mili} F. Petrovi}, Dokumenta o Ra{koj oblasti 1890–1899, Beograd 1997, 15.
3 Rodoqub Petrovi}, Luka Vojinovi} i ostali, Sto godina rada {kole u Atenici i Ku-
linovcima, ^a~ak 1996, 5–7.
4 Isto.
5 M. F. Petrovi}, navedeno delo, 15.
6 SaitKa~apor,Razvojosnovnog{kolstvauSjenici i okolini, Zbornik Sjenice1/85,138–154.