Page 236 - Zbornik 27

Dr Bogumil Hrabak UDK 329.3::28(497.11) "1919/1925"
Beograd

NOVOPAZARSKE XEMIJETLIJE

Na{a istorijska nauka u HH veku nije stigla da obradi ni neke naj-
ve}e gra|anske stranke me|uratnog perioda te nije ~udno {to nisu dobile
monografije mawe organizacije gra|anskog strana~kog `ivota. Kao najpre
versko-kulturna organizacija a zatim politi~ka stranka muslimana Ma-
kedonije, Kosova, Metohije i Sanxaka, Xemijet dobija na izborima 28. no-
vembra 1920. osam, a na parlamentarnim izborima 18. marta 1923. godine 14
narodnih poslanika; dakle, nije bila ba{ toliko mala da nije mogla da uti-
~e na vo|ewe dr`avne politike. To se naro~ito videlo 1924. godine, kad je
Xemijet oscilirao izme|u Radikalne stranke, koje se dotad dr`ao, i opo-
zicije na ~elu sa HRSS. Zbog politike radikala da se povezuju sa partijama
koje ve} zbog svog mawinskog nacionalnog sastava (Nemci, Turci, Arbana-
si) nisu bile u stawu da postave pitawe podele vlasti, kad je Radikalna
stranka od kraja 1923. godine zapala u krizu zbog suvi{e uske vladavinske
osnove, uve}ana je va`nost dr`awa Xemijeta. Po{to feudalni elementi i
gradski slojevi (trgovci i rentijeri) koji su se nalazili na ~elu Xemijeta
nisu pomo}u radikala mogli da ostvare svoje ekonomske i politi~ke inte-
rese, ve}i deo strana~kog rukovodstva povezao se sa Stjepanom Radi}em i
bosanskim muslimanima u nadi da }e u procesu federalizacije zemqe uspe-
ti da na Kosovu i u Makedoniji uspostavi svoju vlast. Xemijet nije bila
nacionalna stranka jer su muslimani u wegovom sastavu pripadali Turci-
ma, Arbanasima i sanxa~kim Muslimanima. Odnos izme|u Turaka i Arba-
1
nasa bio je1:3, dok su Sanxaklije imale podre|enu ulogu te su ve} na izbo-
rima 1923. godine po~eli gravitirati bosanskoj JMO.
Prou~avawe razvitka, programskih stavova, ciqeva i akcije Xemi-
jeta je mnogo ote`ano zbog nedostatka dokumentacije koja bi nastala iz de-
latnosti stranke. Primerci strana~kog glasila Hak su sa~uvani u Zagre-
bu, ali oni su {tampani arapskim slovima na turskom jeziku, dok brojevi
koji su publikovani i na srpskom jeziku nisu o~uvani. Stoga se morala
pregledati beogradska, zagreba~ka, sarajevska i skopska {tampa — ako se
do we moglo do}i; svakako postoji i lokalna {tampa, ali ona ne daje bit-
nije informacije. Izvesne izjave biv{ih xemijetlija, na primer Hasana

1 M. Filipovi}, Etni~ke prilike u Ju`noj Srbiji, »Spomenica dvadesetpetogodi{wi-
ce Ju`ne Srbije«, Skopqe 1937, 421.