Page 191 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

Novopazarski zbornik, 43/2020, str. 185-202 191

razvijena tehnologija dijamantskih alata, kakva je danas. Monoliti peščara vađeni
su postupkom cepanja čeličnim klinovima, uz prethodno perforiranje stenske mase.
Bez prethodnih istraživanja, preduzeće „Dragačevo” sa sedištem u Guči kra-
jem pedesetih godina počinje eksploataciju breče u Grabu. Za rezerve se tvrdilo da
ih ima dovoljno uz „sagledavanje očima”. Osnovna metoda eksploatacije bila je
perforiranje stenske mase uz upotrebu čeličnih klinova i rudarskog baruta. Do 1968.
godine proizvedeno je oko 1000 m blokova mermerne breče, koji su bili različitih
3
veličina i oblika. U zapadnom delu ležišta uporedo je obavljana proizvodnja tehnič-
kog, lomljenog i drobljenog kamena miniranjem, usled čega dolazi do pada iskori-
šćenja stenske mase iz ležišta i mermernih blokova u fabrici za obradu mermera u
Guči, što predstavlja osnovni uzrok likvidacije preduzeća „Dragačevo“. Na javnoj
licitaciji u Guči 1968. godine od strane tadašnjeg Mermernog kombinata „Ukras” iz
Novog Pazara kupljeni su, pored rudnika mermerne breče u Grabu, rudnik peščara
u Živici i ležište tehničkog kamena u Rtima kao i pogon obrade mermera i granita u
Guči. Radnici „Dragačeva“ postali su radnici „Ukrasa“ iz Novog Pazara.
U to vreme „Ukras” je vršio eksploataciju svojim oprobanim načinom dobi-
janja blokova ˗ mašinskim bušenjem rupa prečnika oko 3˗4 cm, perforiranjem i od-
vajanjem uz pomoć detonirajućeg štapina. Ovakav vid eksploatacije se manje-više
zadržao sve do aprila 2007. godine. Zanimljivo je da, i pored ovako dugog perioda
eksploatacije, nije postojao nikakav drugi vid istraživanja ležišta osim „okularne”
prospekcije sve do 1975. godine, kada su izvedeni bušeći radovi na tri istražne
bušotine na ležištu mermerne breče u Grabu ukupne dužine 270 m i na ležištu
1
peščara u Živici na dve istražne bušotine u ukupnom obimu od 59,89 m . Uporedo
1
sa istražnim bušenjima u Grabu obavljena su minerološko-petrološka i fizičko-me-
hanička ispitivanja, kao što je činjeno pre i kasnije u više mahova.
Godine 1989. urađen je investicioni program modernizacije rudnika mer-
merne breče u Grabu. Kao najsvrsishodnija, predložena je mirna metoda eksploa-
tacije, uz upotrebu dve sekačice sa lancem dobavljene od italijanskog proizvođača
opreme „Fantini“, uređaja za hidraulično cepanje blokova, automatskih bušaćih
garnitura, buldožera, utovarača i drugo.
Usled enormnog ilegalnog uvoza mermernih i granitnih ploča i keramike i
uopšte sive ekonomije, početkom ovog veka „Ukras“ zapada u krizu koja se mani-
festuje naglim smanjenjem proizvodnje, pa i u rudniku Grab. Proizvodnja gotovo
da prestaje u proleće 2003. sve do septembra 2006. godine, kada nakon privatizacije
AD „Ukras“ obnavlja proizvodnju dotadašnjim načinom rada, a u aprilu 2007. go-
dine većinski vlasnik uvodi novu savremenu eksploataciju i vađenje mermernih blo-
kova uz pomoć dva potpuno nova moderna uređaja za sečenje stenske mase na leži-
štu - ogrlice sa dijamantskim perlama i kombinir bagera, nakon čega se dobija veće
iskorišćenje na rudniku i blokovi znatno većih dimanzija u odnosu na dotadašnje.
Eksploatacija uz pomoć detonirajućeg štapina je izabačena tek početkom 21. veka.
Iz ležišta mermerne breče u Grabu dosada je otkopano oko 26.000 m bloko-
3
va i višestruko veća količina tehničkog kamena kao sporednog produkta.