Page 209 - Zbornik 40

40/2017 PRIKAZ MONOGRAFIJE „SIDŽILI KADIJE KAZE... 209

danici obraćaju kadijama ili drugim organima svojim molbama obično se podnosioci
istih potpisuju kao „ponizni“, „rob“, „ponizni rob“, „molba roba koji se moli za trajan
život njegove ekselencije“.
Imajući u vidu period kada su nastali ovi sidžili, odnosno kada su vođeni po-
stupci u pojedinim pravnim stvarima, zaista fascinira temeljitost i preciznost koja je
prisutna prilikom njihovog rješavanja. Već iz prvog slučaja, iz Sidžila I, koji se odnosi
na ostavinsku raspravu nakon smrti izvjesnog šejh Ibrahim-efendije može se steći ta-
kav utisak. Precizno čak i za današnje prilike, izvršen je popis i procjena ostaviočeve
zaostavštine (između ostalog navedena i stara odjeća). Ili, naprimjer, u Sidžilu II pod
tačkama [4], [4a] i [4b] izdate su naredbe u vezi sa popravkom zgrade tvrđave u No-
vom Pazaru. U naredbi se navodi da je izvršena inspekcija tvrđave, da opravku pored
posade tvrđave potpomogne i kaza, da se izvrši predmjer radova, da se za te potrebe
mobilizira „30 konja komore i 30 gradozidara”, itd.
Posebno su zanimljiva dva slučaja, radi se o fermanima sultana, koji su izdati
na zahtjev Carigradske patrijaršije (patrijarha i koncila mitropolita). Oba slučaja su
zavedena u Sidžilu I. U prvom slučaju (slučaj zabilježen pod [28]) izdat je ferman
o hapšenju mitropolita Novog Pazara. Nezadovoljni mitropolitom, „raja” je pisala
patrijarhu tražeći od njega pomoć i tražeći carsku naredbu da se mitropolit uhvati i
zatvori. U fermanu je navedeno da se „postupi prema mojoj izdatoj naredbi i prema
aktu koji su potpisali patrijarh, koncil mitropolita/ skup mitropolita koji borave u pri-
jestolnici/ i manastiru, sa svojim pečatom i potpisima. Neka se sve što su oni naveli
u aktu, a odnosi se na vjerska pitanja, odobri – kako stoji i u uslovima patrijarhovog
berata”. Drugi ferman (zabilježen pod [38]) se odnosi na postavljenje novog mitro-
polita koji je izabran od strane koncila mitropolita i patrijarha. U fermanu se navode
određene nadležnosti mitropolita, zabranjuje se organima državne vlasti da ometaju
vršenje vjerske službe i druge vjerske poslove. U fermanu je čak i izričito navedeno:
„Neka niko nijednog nemuslimana, ako nije njegova volja, ne uvodi silom u islam”.
Upravo povodom ovog fermana prevodilac u fusnoti 105 iznosi sljedeće zapažanje:
„Ovaj materijal u cjelini ima izuzetan značaj za sagledavanje osnova tolerancije u
Osmanskom carstvu, izvore tolerancije i potpunu slobodu ispovijedanja vjere nemu-
slimanskih podanika i njihovih vjerskih zajednica, ograničenja i razlozi ograničenja,
koji niti su nenošljivi među različitim vjernicima, niti je to trpljenje za nevolju, nego
jednostavno odnos islama prema tzv. objavljenim vjerama, pa u nekim slučajevima i
politeističkim vjerama”. U svakom slučaju ovi fermani su od značaja za izučavanje
odnosa između Osmanske države koja se baštini na učenju islama i drugih konfesija,
kao i za izučavanje vjerskih sloboda u tom periodu.
Monografija „Sidžili kadije kaze Novi Pazar od 1766. do 1768. godine“ zaista
predstavlja dragocjen izvor podataka za sve one koje interesuje historijat ovih prostora
u vremenu osmanske vladavine. Štaviše, riječ je o štivu interesantnom za sve one koji
historijski posmatraju funkcioniranje organa državne vlasti, naročito sudova. Zato je
preporuka i za sve one koji se bave historijom prava, pa i svakom pravniku, da se pu-
tem ovih sidžila upoznaju sa praksom koja se vijekovima provodila na ovom prostoru.