Page 245 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

Novopazarski zbornik, 44/2021, str. 243-256 245

aspekta, Sidžili novopazarskog kadije – sudski protokoli – imaju najveći historio-
grafski značaj. Osim toga, u Zbirci se nalaze spisi pravno-imovinske provenijenci-
je, kao i raznovrsna literatura iz oblasti obrazovanja. Jezik kojim su dokumenta ove
Zbirke pisana su osmanski, arapski i perzijski.
5
Što se tiče arhivske građe iz perioda 1912–1945. godine, i ona je fragmentar-
no sačuvana. Razloga za to je više. Izdvajamo bombardovanje Novog Pazara 1944.
godine od strane saveznika, pri čemu je pogođena zgrada Novopazarske općine,
čime je uništena skoro sva građa iz tog perioda. Najvažniju sačuvanu građu iz
6
ovog perioda čine knjige zapisnika Novopazarske općine (1913–1929).
Pored njih – iz ovog perioda u Arhivu se čuva i fond Novopazarske gimna-
zije koja je osnovana u novembru 1913. godine Ukazom kralja Petra Prvog Kara-
đorđevića. Gimnazija je počela sa radom 10. januara 1914. godine.
7
Građa poslije Drugog svjetskog rata nastajala radom organa lokalne vlasti,
sudova, prosvjetnih, kulturnih, zdrastvenih ustanova i privrednih subjekata sa pod-
ručja Novog Pazara, Sjenice i Tutina po obimu zastupljenosti dominira u odnosu na
ostale kategorije građe Arhiva „Ras“. Procesom liječenja i mikrofilmovanja Arhiv
je obuhvatio one kategorije građe koje zbog svoje važnosti spadaju u građu od
izuzetnog značaja.
8
Konačno, danas se u depoima Arhiva čuva, sređuje i obrađuje i koristi građa
različite provenijencije razvrstana u 308 arhivskih fondova i osam zbirki u ukupnoj
dužini od 700 metara.
9

5 S obzirom na to da su Osmanlije 1912. godine napustile Novi Pazar, indikativan je
ograničen broj ove vrste građe kojom raspolaže Arhiv „Ras“. Slično je stanje i u drugim
arhivskim ustanovama u Srbji. Pomak je postignut 2015. godine uspostavljanjem saradnje
Arhiva Srbije i Glavne direkcije državnih arhiva Turske, u kojima se nalazi najveći dio
ove građe. Povoljnosti nastale potpisivanjem Protokola pružaju šansu ostalim arhivima u
Srbiji da svoje fondove i zbirke učine bogatijim i sadržajnijim, te da se orijentalna građa
učini dostupnom i naučnoj i široj javnosti, sve u cilju afirmacije autentičnog naučnog
poimanja historijskih procesa na Balkanu.
Ујкановић Е. (2016). Оријентална грађа и њена валоризација у архивским фондовима,
У Архивска грађа у теорији и пракси, Зборник радова. Београд. 268.
6 Zanimljiv je podatak koji navodi Mijo Radović u svojoj knjizi Efendijina sjećanja i
kazivanja u izdanju Arhiva „Ras“, gdje navodi da su bugarske vojne jedinice u okviru
Narodnooslobodilčke vojske Jugoslavije 1944. godine ušle u Novi Pazar. Tom prilikom,
bugarski vojnici ušli su u zgradu Sreskog vakufskog odbora, koja se nalazila do zgrade
bivših islamskih ustanova i svu vakufsku arhivu izbacili i zapalili u dvorištu Sreskog
vakufskog odbora, a dio arhive bacili konjima pod noge. Radović М. (2007). Efendijina
sjećanja i kazivanja. Novi Pazar. 16.
7 Водич Историјског архива „Рас“ Нови Пазар, 151-154.
8 Odlukom Upravnog odbora Arhiva Srbije iz 1988. godine 10 fondova i zbirki Arhiva
„Ras“ proglašeno je arhivskom građom od velikog značaja. Isto, 15.
9 Isto, 18.