Page 82 - Zbornik 27

NZ27/2003 PRILOG PROU^AVAWU ZDELA... 83

Narodni muzej u Beogradu pod rukovodstvom dr M. ]orovi}-Qubinkovi} u
periodu od 1960–1962. godine otkrila su mno{tvo grn~arije iz razli~itih
faza `ivota lokaliteta, kako onu kori{}enu za svakodnevnu upotrebu, ta-
ko i onu luksuznu, gle|osanu, namewenu trpezi i odre|enim prilikama. Iz
ove druge grupe izdvojeni su i fragmenti zdela sa horizontalnom dr{kom,
o kojima }e ovde tako|e biti re~i. Osim pomenutih nalaza, po jedan ulomak
ovih zdela nalazi se u inventaru posu|a otkrivenog tokom istra`ivawa
dva gradska naseqa, Stala}kog i Beogradskog grada, {to je dalo povoda da
se govori o wihovoj {iroj upotrebi i van manastirskih celina u periodu
od kraja 13. do kraja 15. stole}a.
Najstarijom zdelom ovog oblika smatra se zdela prona|ena tokom is-
11
tra`ivawa u kompleksu manastira Gradca. Re~ je o nalazu trodelne jezi-
~aste dr{ke koni~ne (?) zdele sa urezanim — sgrafito-ornamentom u vidu
stilizovane ribe i dvodelne udice. Obod zdele je pre~nika oko 10,5 cm, gle-
|osana je maslinastozelenom gle|u i veruje se da pripada luksuznoj grn~a-
riji izra|enoj u 13. ili 14. veku.
U grn~ariji Sopo}ana zastupqen je i ovaj tip zdela, o kojima se govo-
ri kao o koni~nim zdelama sa mawim jezi~astim dr{kama koje su ukra{ene
motivom dvojnih koncentri~nih krugova malih pre~nika i sa nagla{enim
12
centrom. Ovde je mrkom bojom popuwavana linija ureza, dok je osnovna bo-
ja posuda svetlozelena ili svetlooker, sa ujedna~enim premazom providne
glazure. Pouzdano su vremenski opredeqene jer pripadaju materijalu iz
starijeg sloja sa tragovima po`ara u Sopo}anima (kraj 14. veka).
Najstarijim oblicima kerami~kih posuda prona|enim tokom arheo-
lo{kih istra`ivawa na manastirskom kompleksu \ur|evi Stupovi pri-
13
padale bi upravo zdele sa vodoravno postavqenim dr{kama. To su ko-
ni~ne zdele zaobqenih zidova sa nenagla{enim obodom, zaobqenim ili
koso zase~enim i ponekad rebrasto zadebqanim sa unutra{we strane (T.
¤/1–4). Prona|eni su ulomci od ~etiri razli~ite zdele, uglavnom delovi
oboda i dr{ki. Dr{ke su vi{e~lane, postavqene ispod ivice oboda i sve su
identi~no ukra{ene. Ukras ~ine urezani krugovi sa ta~kom u sredini koje
prekriva gle| zelene i sme|e boje prate}i oblik ornamenta. Sa obe strane po-
vr{ine zdela su svetlo `uto-zeleno gle|osane, a na pojedinim ulomcima se
uo~ava srebrni sjaj gle|i koji bi ukazivao na upotrebu listerskih glazura.

11 Juri{i} 1989, 40, sl. 43.
12 Pokretan arheolo{ki materijal otkriven tokom arheolo{kih iskopavawa manastira
Sopo}ani, kojima je rukovodila A. Juri{i} ispred Republi~kog zavoda za za{titu
spomenika kulture u Beogradu, na `alost, nije publikovan. O ovim zdelama govorimo
na osnovu crte`a i pomena zdela sa vodoravnom dr{kom u okviru teksta koji je A. Ju-
ri{i} priredila o gle|osanoj keramici ukra{enoj motivima rozete i volute, upore-
diti: Juri{i} 1983, 184, T. £¤/7–8.
13 Ze~evi}, Radi~evi} 2001, 36, 57, sl. 5/1–2.